Fehmi Tokay (1889-1959)

Fehmi Tokay 'ın musiki hayatı çocuk yaşta başladı. İyi kanun çalan babasını çevresinde Kemani Aleksan, Salih Efendi Ali Rifat Çağatay ve Nevres bey gibi o devrin değerli üstatları vardı. Hüsnü Bey bunlarla bir araya gelir meşk eder ve fasıllar geçerlerdi. Bu çevre küçük Fehmi 'nin musiki zevkinin aşısı oldu. Başta babası olmak üzere Hadi Bey ve Rauf Yekta ile beraber meşk yapmaya başladı. Yenişehirli Ferit Efendi 'den edebiyat dersleri aldı. 1889 yılında İstanbul 'un Üsküdar semtinde dünyaya gelen Fehmi Tokay 'ın babası Sayıştay murakıbı Hüsnü Bey ve annesi Harmanlık Mektebi müdiresi Şadiye Hanım'dır..

Kocaeli, Ankara, Bolu ve Çankırı gibi illerde Bayındırlık Bakanlığı'na bağlı olarak mühendis ve başmühendis olarak çalışan Tokay, 1938 yılında köprüler dairesi müdür yardımcılığına tayin edildi. Bayındırlık Bakanlığı müşavirliği görevinde iken emekliye ayrıldı.

Çok güzel sesi olan ve güzel şarkı icra eden Tokay, nota bilmezdi. Bestelerini Dr.Nevzat Atlığ ve Alâeddin Yavaşça notaya alırdı. Nazik, kibar ve çevresinde çok sevilen Fehmi Tokay, yardımseverliği ile tanınırdı. Musiki repertuarını fazla eser bırakmadı fakat eserlerinin hepsinde derin sanatsal yapı vardır. Daha çok Hacı Arif Bey 'in etkisi altında kalmış ve hiç piyasa şarkısı yapmamıştır.

Son derece alçak gönüllü, iddiasız, nazik, güler yüzlü ve terbiyeli bir kimseydi. Kendisini yaşlılık dönemlerinde tanımış olmamla birlikte çok güzel bir üslupla okur, okuduğunu dinletirdi. Eserlerinde makam ve usullerin kusursuz bir şekilde kullanılması sebebi ile kolayca notaya alınırdı. Hafızasında sakladığı dini ve dindışı eserlerin çokluğunu kendisini tanıyanlar bilirler.

Bir gün Mesud Cemil’in de bulunduğu bir toplantıda musikimizin geleneklerinden söz ediliyordu. Mesud Cemil, Çargah makamının musikişinaslarımızca kutsal sayıldığını, bunun Hz.Bilal’in ilk ezanı bu makamdan okumuş olmasına bağlandığını ve bu yüzden dindışı eser bestelenmediğini söylemişti. Bunun üzerine Fehmi Tokay, “İzin verir misiniz üstadım?” diyerek bu makamdan ve dindışı olarak sekiz on eser okumuştu. Bestekârlığa ileri yaşlarda başladı ve ilk eserini 52 yaşında yaptı. Tahir Buselik Makamında ve Devrihindi olarak 1941 yılında ilk dini bestesini yapmış. (Dr. Nazmi Özalp , Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi,Cilt:2, S:108)

Gülle hem bezm-i visaliz gerçi hâr olsak da biz

Gönlümüz benzer bahara ihtiyar olsak da biz

Şairiz kan dökmeden sayd eyleriz ahuları biz

Dönmeyiz sevda yolundan tarumar olsak da biz

Bir gece rüyasında Zeki Arif Ataergin’i görüyor. “Sen artık beste çalışmalarına başlayabilirsin” demiş. Ertesi gün nota bilmediği halde Buselik makamında Devri Hindi usulünde şarkı olarak bestelemiş.

Aman cana beni şad et
Terahhüm eyle imdat et
Dilersen terk-i kast eyle
Bana sen kıyma azad et

Firakınla perişanım
Sana olsun feda canım
Geçip cevr-ü sitemle gel
Mürüvvet eyle insaf et

1942 yılında Uşşak makamında curcuna şarkısı ile besteciliğe devam etti.

Gördümse seni ruhuma gir oy demedim ya

Sevdimse seni kalbe ateş koy demedim ya

Yoktur bu kadar yanmaya gönlümde tahammül

Sevdimse seni kalbe ateş koy demedim ya

1941-1945 yılları arasında en verimli devrini yaşayan Tokay, bu zaman dilimi içinde 69 eser besteledi. 1946 yılından ölüm yılı olan 1959 yılına kadar ise sadece 30 eser musiki repertuvarına hediye etti. Eserleri günümüze kadar değerini korumakta olup Bayati makamında bestelediği:

Benzemez kimse sana tavrına hayran olayım

Bakışından süzülen işvene kurban olayım

Lûtfuna ermek için söyle perişan olayım

Bakışından süzülen işvene kurban olayım

Esrinin sözlerini Rüştü Şardağ yazdı. Anısı şöyle geçer: 1900’lü yılların başında bir albayın kızı Nazende Makedonya’dan eğitim almak için Dersaadet'e gelir. Burada tesadüfen tanıştığı bir gençle sevgili olur, sevişir. Ancak Nazende’nin babası olmadık bir zamana ölünce kız parasız pulsuz kalıp evine dönmek zorunda kalır. Fakat delikanlı ile evlenmek için sözleşirler.

Delikanlı tam sekiz sene Nazende’yi bekler fakat ailesinin ve çevresinin etkisiyle kuzeniyle evlenmek zorunda kalır. Evlenmesinden üç gün sonra sevdiği kız çıkar gelir. Genç kız evlenmemiş ve onu beklemiştir. Beyoğlu’nda karşılaşırlar. Genç kız onun eski apartman dairesinden dönmektedir. Ortam gerilir. Ve genç adam yaşadığı talihsizliği kıza anlatmak ister ama kız büyük acılar içinde Mısır’a amcasının yanına giderken yolda intihar eder.

Genç kız intihar ederken bıraktığı mektupta hala onu sevdiğini söyler. Mektubu tam iki sene sonra alan adam ki artık önemli bir bürokrattır günlüğüne şu notu yazar;

“Senin beni hala sevdiğini anlamam için rezil olup, perişan olup bir başka kadının koynuna mı girmem gerekiyordu ey canım”

“Lütfuna ermek için söyle perişan mı olayım” sözü buradan gelir. (Suat Yener, Şarkıların gözyaşları S: 93)

Musikiyi iradesi yüksek üstatlardan öğrenmiş olması şarkılarına hoş bir nağme vermiştir. Bestelerinde ve musiki disiplininden taviz vermeden çalışmalarını bestelerinde görmek mümkündür.

Sözlerini Melihat Akan'nın yazdığı Hicaz makamındaki şaheseri:

Aşkı seninle tattı hicranla yandı gönül
Evvel coştu taştı da şimdi uslandı gönül
Cevri safaya kattı hayli aldandı gönül
Evvel coştu taştı da şimdi uslandı gönül

Hazırlayan: Suat Yener

Lütfen kaynak göstererek kullanın.

Fehmi Tokay Eserleri

Beni beklettin efendim yine mu'tad olarak	Arabân	Curcuna	_
Benzemez kimse sana tavrına hayrân olayım	Bayâti	Aksak	Rüştü Şardağ
Bilmem n'ideyim aşkın elinden	Bayâti	Devr-i Hindî	Yûnûs Emre
Bir böyle güzel âşıka bilmem neler eyler	Bayâti	Sengin Semâî	_
Bülbül gülün aşkıyla perişandı seherde	Bayâti	Yürük Semâî	_
Dinle cânâ sesimde aşk dile gelip çağlıyor	Bayâti	Düyek	Melâhat Akan
Gönlümün ilhâmını gözlerinde buldumdu	Bayâti	Düyek	Melâhat Akan
Ummazdı gönül derdine dermân yâr elinden	Bayâti	Yürük Semâî	_
Neş'enle baharınla gelip gönlüme doldun	Bayâti Araban	Aksak	_
Geçiyor ömr-i hazîn sâdece "cânâ"diyerek	Bestenigâr	Aksak	_
Aman cânâ beni şâd et	Bûselik	Curcuna	_
Aşkınla yanan kalbimi bilmez gibi durma	Bûselik	Sengin Semâî	_
Benden ayrı düştün artık bir teselli bulamazsın	Bûselik	Devr-i Hindî	Nezahat Kuntar
Bir lâhza bile benden uzak kalma yakın gel	Bûselik	Curcuna	_
Geçti bahar hazan erdi bu yerde	Bûselik	Düyek	Melâhat Akan
Gül yüzüne hasretim cânımın cânânısın sen	Bûselik	Curcuna	_
Bir gülün meftûnu oldum ben de bir bülbül gibi	Dilkeşhâverân	Düyek	_
Bir gün dökülür belki bu sînendeki güller	Dügâh	Curcuna	_
İltifat etti gönül bezmine cânân bu gece	Dügâh	Aksak	Vecdi Bingöl
Bir gün sana sunsam şu kırık telli sazımla	Ferahfezâ	Türk Aksağı	_
Mest ü bî-tâbım füsunkâr işvelerden ey perî	Ferahfezâ	Ağır Aksak	_
Gitti başımdan hümânın sâyesi	Ferahnâk	Müsemmen	Reşat Özpirinçci
Kim der ki tesellî ararız biz mey ile	Ferahnâk	Yürük Semâî	_
Aşkı seninle tattı hicranla yandı gönül	Hicaz	Düyek	Melâhat Akan
Leylâ diye bir âfet için derbeder oldum	Hicaz	Yürük Semâî	_
Mey değil de sunduğun yâr zehr-i câm olsun içir	Hicaz	Devr-i Hindî	Melek Hiç
Terket beni artık yetişir sende vefâ yok	Hicaz	Aksak	Mehmet Gökkaya
Nicedir katlanırım sabrederek hasretine	Hisâr Bûselik	Curcuna	_
Koklat tenin gonca gül	Hüseynî	Evfer	Nâci Sıral
Tutam yâr elinden tutam	Hüseynî	Curcuna	Âşık Emrâh (Erzurum'lu)
Ne durursun gâfil insan îmânın sorsalar gerek	Hüzzâm	Düyek	_
Sâkî ki sen oldun su şarâb oldu demektir	Hüzzâm	Aksak	Fuat Hulûsi Demirelli
Âşık oldur kim kılar cânın fedâ cânânına	Isfahan	Ağır Aksak	Fuzûlî
İnleyen âh eyleyen bî-çâre bir ney'dir gönül	Karcığar	Ağır Aksak	_
O âhû bakışlara bir anda kandın gönül	Karcığar	Curcuna	Lütfi Fikret German
Süzülür neş'e-i sevdâ o güzel gamzelerinden	Karcığar	Aksak	_
Çeşmânı süzüp sen bana baktın da ne buldun	Kürdîli Hicazkâr	Ağır Aksak	_
Ah ü zâr-ı aşka uymuş kâm-yâb olmuş gönül	Mâhûr	Devr-i Hindî	_
Hasta-i hicrânınım ey nâzenin	Mâhûr	Curcuna	_
İçelim mey gibi gel bûseleri minnetsiz	Mâhûr	Yürük Semâî	_
Bahçede güller açtı her yana koku saçtı	Muhayyer Bûselik	Aksak	_
Muhammed'den diğer yok vâsıl olmuş kab-ı kavseyn'e	Müstear	Serbest	_
Bir gonca-gül'ün uğruna bülbül heder oldu	Nevâ	Sengin Semâî	_
Çaldığın nâyın nevâsı perdesi tizi pesi	Nevâ	Müsemmen	Yusuf Efendi (Şeyh)
Hâksâr ettin beni çok firkatinle nâzenin	Nevâ	Devr-i Hindî	Sâdık Açar
Mey-i engûr ile doldur ne durursun kadehi	Nevâ	Yürük Semâî	Arif Rüştü Bey
Sonbahar oldu deyip yaz'la kış'a...	Nevâ	Aksak	_
Gün olur ki sonbaharın hüznü lâl eyler beni	Nihâvend	Devr-i Hindî	_
Kendim yanarım derdime gayre zararım yok	Nişâburek	Aksak	Mehmet Said Paşa
Açıldı bahçede güller	Nişâburek	Düyek	_
Ehl-i temkînem beni benzetme ey gül bülbüle	Nühüft	Ağır Aksak	_
Allah diyelim daim Mevlâ görelim n'eyler	Rast	Sofyan	Yûnûs Emre
Aşka düşmek iptilâdır firkati hem çok belâ	Rast	Devr-i Hindî	Sâdık Açar
Bir bakışla bağladın zülfüne şeydâ dili	Rast	Aksak	_
Gönlümün ezhâr içinde gül gibi dildârı var	Rast	Devr-i Hindî	_
Sâgarda değil sâkî-i zîbâda gözüm yok	Rast	Curcuna	_
Ey bâd-ı sabâ bağrıma es def-i gam eyle	Sabâ	Sengin Semâî	_
Gün doğdu gönül beklemede cilve-i yâri	Sabâ	Aksak	Nâci Sıral
Zuhûrun bais-i halk-ı cihandır yâ Resûlallah	Sabâ	Düyek	Nâci Sıral
Yine bir gün doğuyor içimde aşk ilinden	Sabâ Zemzeme	Sofyan	Melâhat Akan
Kaç kerre dolaştıktı kuş uçmaz gecelerde	Segâh	Aksak	Halit Bekir Sabarkan
Kırdın ümmîdimi yıktın şu gönül lânesini	Segâh	Aksak	_
Sâkıyâ el atma dur rengine bakıyoruz	Segâh	Düyek	_
Cevr olur imkân-ı vuslat vermeyen îmâların	Sûzidil	Devr-i Hindî	Halil İbrahim Akçam
Peymânelere sûz-i dil'in zehri bulaştı	Sûzidil	Curcuna	_
Kalbinde yerim yoksa da çehremde izin var	Şehnaz	Sengin Semâî	_
Varalım kûy-i dil-ârâya gönül"Hû" diyerek	Şevkutarab	Yürük Semâî	Sebkatî (I.Mahmut)
Dâm-ı aşka düştü dîvâne gönlüm	Tâhir	Türk Aksağı	_
Gönül vermişken el çektim güzelden	Tâhir	Düyek	_
Düştü gönlüm bir kere ol âfet-i dildâre	Tâhir Bûselik	Aksak	Yılmaz Aras
Gülle hem bezm-i visâliz gerçi hâr olsak da biz	Tâhir Bûselik	Devr-i Hindî	Adnan Üryâni
Bir tek bakışın sihrine yandın deli gönlüm	Uşşâk	Curcuna	_
Çılgınca kucaklaşmadan artık hazer eyle	Uşşâk	Aksak	_
Gelmedin bir kerreden mâ'da neden	Uşşâk	Müsemmen	_
Gördümse seni rûhuma gir oy demedim ya	Uşşâk	Curcuna	_
Kaçsan ayıplamam...	Uşşâk	.	_
Sevdiğim sevdim seni ben saklamam	Uşşâk	Curcuna	_
Sevenleri sev sen de sitemkâr olma gönül	Uşşâk	Aksak	_
Sînâ'ya tırmanan Mûsâ'dan evvel	Uşşâk	Sofyan	Muhiddin Aynas

05.05.2017

MUSİKİ KLAVUZU