MUSİKİ KLAVUZU

Sadettin Kaynak (1895-1961)

76 Makam 85 Film Müziği İle En Verimli Bestekâr

15. Nisan. 1895 tarihinde İstanbul'un Taşkasap semtinde dünyaya gelen Sadettin Kaynak, Türk fantezi, şarkı ve film müziği bestekârıdır. İlahiyat Fakültesi’nden mezun olduğu için "hafız" olarak tanınmıştır. Sultanahmet Camii ikinci imamlığına tayin edildi. Sesinin güzelliği çok küçük yaşlarında çevresinin dikkatini çekerek ilk musiki derslerine Hafız Melek Efendi'den ilahi meşk ederek başladı. Kazım Uz'dan nota ve usul dersleri aldı.

Bestekârlık hayatı çok yönlüdür. Musikimizdeki beste formlarının geleneklerine uymuş ve her formda eserler vermiştir. Türk Musikisinin en çok beste yapan ve en fazla makam kullanan bestekârı olan Kaynak'ın, 76 değişik makamda beste yaptığı saptanmıştır. 85 Mısır filminin müziğini hazırlamış ve bazen bir filmde 20 eserlik adaptasyonlar yapmıştır. Allah'ın Cenneti, Kahveci Güzeli, Yavuz Sultan Selim Ağlıyor gibi Türk filmlerini de seslendirdi.

 Dertliyim, ruhuma hicranımı:

 Seslendirdiği ilk film "Leyla ile Mecnun" dur. Klasik şarkılarında da zengin motiflere rastlamak mümkündür. Kaynak bestelerinde, bir şarkı içinde birden fazla usul bulmak mümkündür. Musikimizde özel bir yeri olan bestesi "Dertliyim, ruhuma hicranımı" şarkısında iki makam kullanma özelliği göstermiştir. Bu eser Segâh makamında başlayıp Nihavent makamı ile bitiyor.

 Dertliyim ruhuma hicranımı sardım da yine

İnlerim şimdi uzaklarda solan gün gibiyim

Gecenin rengini kattım içimin matemine

Sönen ümid ile günden güne ölgün gibiyim

Bahtımın yıldızı sanmıştım seni

Sensiz karanlıktır her günüm Leyla

Ayrılık mecnuna döndürdü beni

Dertliyim yürekten, üzgünüm Leyla

Sevda yaman bir çile, çekenler düşer dile

Ayrılık ölüm gibi, giden gelmiyor Leyla

Gülüm yaprağım soldu, gönlüme hazan doldu

Bir ömür harap oldu, onu bilmiyor Leyla

Cemal Efendi ile İlahi ve fasıl meşk etti. Sadettin Kaynak bir hatırasında hocası Şeyh Cemal Efendi ile geçtiği ilk eser Tab'i Mustafa Efendi'nin Bayati makamındaki Ağır Semaisi  "Çıkmaz derun-i dilden efendim muhabbetin"  şarkısını hocası dinleyince çok beğendi.

İlk Beste:

1926 yılında plâk doldurmak üzere Berlin'e çeşitli tarihlerde Viyana, Paris ve Milano'ya gitti. Berlin yolculuğu sırasında ilk bestesini yaptı. Yol arkadaşı Avukat Şevket Bey, pencereden dışarı bakan Sadettin Kaynak’a şiir yazılı olan bir kâğıt parçası uzattı. Şiirin son iki mısrası Büyükada’da intihar eden bir genç kızın hatıra defterinden alınmış. Av. Şevket Bey çok etkilenmiş ve bunu güfte haline getirmiş. Bu tren yolculuğu sırasında üstat bunu Hüzzam makamında bestelemiştir.

Hicran-ı elem sine-i pür hunumu dağlar

Mahrum-ı emel gönlümü dünyaya ne bağlar

Öldürdüğünüz aşkı perişanımı gördüm

Bir türbe ki ruhum, gelen ağlar, giden ağlar

“Ayrılık elemi göğsümü kanlar içinde bıraktı

Tüm emellerim yoksun kalmışım gönlümü ne bağlar

Aşkımı öldürdüm şimdi kalbim perişan

Bir türbe gibi gönlüm herkes bana ağlar”

Oğlu Günaydın İçin Beste Yapıyor:

 Sadettin Kaynak, 1926 yılında Sultan Selim Camii başimamı Ömer Efendi’nin kızı Fatma Zehra Hanım ile evlendi. Bu evlilikten Emine Cavidan, Ali Yavuz, Ömer Feyyaz, Cengiz ve Mustafa Günaydın adında çocukları oldu.

1978 yılında yayınlanan “Müzik ve Sanat Dergisi”nin 21. sayısında Lâmi Güray makalesinde alıntı şöyle:

 Lami Güray’ın  Mudanya’daki evininin balkonunda Sadettin Kaynak’la Lami Güray çaylarını içerken doyulmaz manzarası ile mehtabı seyre dalmışlar. Bir yandan İstanbul Radyosu’ndan şarkılar dinliyorlar.

 Hicazkâr makamında bir şarkının giriş sazı sırasında. Üstat, acele ile radyonun sesini yükseltiyor. Beraberce şarkıyı dinlediler ve şarkı bitince Üstat, gülümseyerek:

 “Nasıl beğendiniz mi? Bu şarkının bestesini Günaydın dünyaya geldiği gün yapmıştım” dedi.

Bu sözleri ile öteki odada mışıl mışıl uyumakta olan küçük oğlu, daha sonra yüksek mimar ve mühendisi olan Günaydın’ı anlatıyordu. Babası Sadettin Kaynak’ın oğlu Mustafa Günaydın için bestelediği Hicazkâr makamımdaki eserin sözleri şöyle.

 Yüzün güllerden ince, sesin bülbülden tatlı

Gülüşün gonca gonca, neşen altın katlı

Günaydın sevgiliye günaydın gönül aydın günaydın

Dalında biteviye şakıyan ben olaydım

Açarken şen duygular içimin bahçesinde

Gülümsüyor arzular şarkımın nağmesinde

Günaydın sevgiliye günaydın, gönül aydın, günaydın

Dalında biteviye şakıyan ben olaydım

Mustafa Günaydın Kaynak, 1938 yılında doğdu. Beyoğlu Erkek Lisesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi’ni bitirdi. Edirne bayındırlık Müdürlüğü yaptı ve 1993 yılında Trakya Üniversitesi Yardımcı doçenti iken öldü.

Atatürk İle Tanışma:

 Atatürk, musiki toplantılarında Nubar Tekyay, Selahattin Pınar ve Osman Pehlivan’ın olduğu mecliste Safiye Ayla, alışıla gelen repertuarının dışında ilk defa okunacak olan Sadettin Kaynak’ın bestesi “Yanık Ömer” şarkısını okur. Atatürk ilk defa duyduğu bu eserden çok duygulandığını ve Türk Musikisinde hamasi vasfa sahip (cesaretli) bu tür eserlere büyük ihtiyaç olduğunu belirtir.  Atatürk, Safiye Ayla’ya;

 “Çok merak ettim bunun bestekârı kimdir” diye sorar, Safiye Hanım’da:

“Hocam Sadettin Kaynak’a aittir onun yeni bir bestesi olup kendisinden meşk ettim efendim” deyince, Atatürk; “ Bu zatı tanımak isterim” der.  

 Bu toplantının üzerinden bir süre geçtik ten sonra, İzmir’de bir merasimde bulunan Atatürk’e bazı kişiler takdim edilir, takdim edilenlerin arasında, Sadettin Kaynak da vardır. Sadettin Kaynak, Atatürk’ün elini öperken büyük önder, Kaynak’a hitaben;

“Yanık Ömer’in bestekârı sen misin?” sorusuna Kaynak’tan,

 “Evet, efendim” cevabını alır almaz; “Seni çok takdir ediyorum Türk Musikisinde eksik olan hamasi vasıfta (cesaretli) bir çığır açtığından dolayı mütehassıs oldum, bu yönde çalışmalarını devam ettirmeni istiyorum ve kalemi mahsusa da not düşürüyorum ne zaman ihtiyacın olursa sana kapım açıktır. Nerede olursam olayım istediğin an bana gelebilirsin” der.

Sadettin Kaynak, İstanbul’a dönünce evinde masasının üzerinde duran Fuat Hulusi Demirelli’ye ait bir şiir kitabından. Gazi’ye hitap eden bir şiire rastlar.

İzmir’de Atatürk’le tanışmanın heyecanı içinde bu şiiri Evcara makamında ve geçkili usuller taşıyan bir eser besteler.

Kaynak bunu Atatürk’e arz etme heyecanı ile Ankara’ya gider ve Riyaseti Cumhur kalemi mahsusuna telefon eder. Atatürk’le görüşmek ihtiyacında olduğunu belirttir, telefonda beklemesini söylerler, kısa bir aradan sonra kendisine, Atatürk’le hemen görüşmek üzere davet edildiğini bildirirler. Büyük heyecan içinde Çankaya’ya giden Kaynak’ı Atatürk karşılar;

“Gel bakalım Hafız Sadettin Kaynak bir sıkıntın mı var bir ihtiyacın mı var” sorar, Sadettin Kaynak da;

 “Paşam sayenizde hiçbir sıkıntım ve ihtiyacım yoktur, teşvikiniz ve takdiriniz heyecanı içinde size hitaben yazılmış Fuat Hulusi Demirelli’ye ait bir şiir buldum ve besteledim size arz etmek için geldim.” Atatürk:

 “Hangi makamdan besteledin” diye sorar, Kaynak;

 “Evcara makamından” der. Bu defa Atatürk;

 “Yahu bu çok güzel bir makamdır ama zamanın bestekârları her nedense bu makamı kullanmıyorlar, çok merak ettim şunu bir oku da dinleyelim” der.

 Sadettin Kaynak eseri okuduktan sonra, Atatürk çok beğendiğini belirterek eseri dört defa tekrarlatır, hissiyatını belirtir ve içeriye gider elinde bir kitapla döner.

Ulu Önder Atatürk’ün, Kur’an-ı Kerim’in boş sayfasını imzalayarak Sadettin Kaynak’a hediye etmiştir. Kaynak bu hediyeyi gözü gibi saklamış ve çocuklarına kıymetli miras olarak bırakmıştır.

 Yıllarca elim kalbimin üstünde eğildim

Gölgen gibi topraklara aşkınla serildim

Sensin emelim başka emelleri sildim

Dünyayı terennümlerinin gülşeni bildim

Ben sevmeden evvel seni kendimde değildim

Göklerde yeşil gözlerinin aşıkı ay  gün

Gönlüm gibi olamazlar lâkin sana düşkün

Ruhumda güneş doğdu nedir anladım ülkün

Gazi sana göklerden de büyük sevgisi Türk’ün

Ben sevmeden evvel seni kendimde değildim

Kura’nın Türkçe okunması

 Atatürk, bir gün Sadettin Kaynak’ı çağırttı. Bir Kur'anı Kerim verdi. Kur'anı Kerimde muharebeye müteallik (savaşa dair) ayetlerin tercümelerini tespit ederek, ordu kumandanlarına bir nutuk vermesini istedi. Görevi alan Kaynak, çalıştı ve hazırlandı. Atatürk'ün karşısında, Ordu kumandanlarının hazır bulunduğu bir mecliste bu emri yerine getirdi. Atatürk:

 "Yahu, Kur'anda neler varmış da bizim haberimiz yok" dedi.

Atatürk, ezanın Türkçe okunmasından sonra Türkçe Kuran okutulmasına kara vermişti. Kadir gecesi yaklaşıyordu. Bu olayın en önemlisi Ayasofya Camii’nde okunacaktı. Radyo tertibatı bile kurulmuştu. 

 Atatürk, tercümeler üzerinde hassasiyetle duruyor ve karar veremiyordu. Şair Mehmet Akif Ersoy’a tercüme verildi. Ertesi gece Dolmabahçe Sarayı’nın salonunda hocalar, hafızlar ve komutanlar toplanmıştı.

 Atatürk’ün yanında Sadettin Kaynak oturuyordu. Tercümesi yapılmış bir ayete bakarak Kaynak’a ayetin manasını sordu. Kaynak’ın ifadesi ile tercüme birbirine uymayınca Atatürk, Kaynak’a:

 “Oldu mu Hafız” dedi. Kaynak’ta kesin bir ifade ile:

 Türkçe Kur’an olmaz” dedi.

Atatürk düşündü ve fikrinden vazgeçti. Komutanlara dönerek orduya Kur’an- Kerim’den hitabeler irat edilmesi emretti. Ramazan ayının son cuma günü olması sebebi ile Süleymaniye Camii hınca hınç doludur. Mustafa Kemal, Sadettin Kaynak’a:

 “Haydi bakalım, Türkçe hutbeyi de Süleymaniye Camii’nde mukabele ile oku! Amma okuyacağını evvela tertip et, bir göreyim” der.

 Hafız Sadettin Kaynak, minbere çıkmadan önce de Mustafa Kemal’e:

 “Sarık saracak mıyım?” diye sorduğunda şu karşılığı alır:

 “Katiyen sarık istemem. Sarığı bırak, işte bu gece giymiş olduğun elbise ile başı açık ve fraklı olarak git. Fakat hava soğuktur palto giyebilirsin” dedi. Kaynak, Ata’nın dediği gibi sarık giymedi ve hutbeyi başarı ile okudu.

Florya Deniz Köşkü:

 Kaynak, bir gece Florya Deniz Köşkü’ne davet edildi. Salonda kabine üyeleri ile Atatürk ve İsmet Paşa bulunuyordu. Kaynak, Atatürk’ün yanındaydı. Atatürk, Kaynak’a;

 “İsmet Paşa yarın Ankara’ya gidecek. Ona güzel şeyler oku da memnun olsun. Bugün çok yorulduk” dedi.

  Kaynak, yerinden kalktı Florya için yaptığı eserin önce güftesini, sonra da bestesini okudu:

Flurya, Flurya güneş eğildi suya

Pırlanta halkalarla, öpüştü dalgalarla

Flurya, Flurya güneş eğildi suya

Deniz, kadın, neşe, ışık karmakarışık

Renkler mavi, tirşe, pembe, sarı menekşe

Daha sonra Kaynak, gazel okudu. Mecliste başka şarkı söyleyen olmayınca, Paşa yaverlerinden Safiye Ayla’nın çağırılmasını emretti. Sonra Ayla, Nubar Tekyay ve Selahattin Pınar geldiler. Safiye Ayla, Kaynak’ın “Mecnun” şarkısını dinleyenleri mecnun edercesine okudu. Sözleri Necdet Rüştü Efe’ye ait Uşşak şarkının sözleri şöyle:

Bir gündü Leyla’nın yüzüne daldı

Onun devası ile övündü Mecnun

Felek bu güzeli elinden aldı

Yıllarca matemle dövündü Mecnun

Bakanlar ağlardı soluk yüzüne

Kaç gece yummadı gözünü Mecnun

 Atatürk, Safiye Hanım’a sordu:

 “Bu eser kimindir.” Safiye Hanım Kaynak’ın olduğunu söyleyince Atatürk, Kaynak’a dönerek;

 “Bu eser seninmiş. Tebrik ederim. Safiye öp hocanın elini”  dedi.

Safiye Hanım ısrarla öpmek istese de hocası elini öptürmedi ve Atatürk’e dönerek;

“Büyük Atam ben doğurdum. O hayat verdi” dedi.

 1955 yılında beyin kanamasına bağlı olarak sol tarafına felç geldi. 3 Şubat 1961 tarihinde yaşamını yitirdi. 4 Şubat 1961 Cumartesi günü Nuruosmaniye Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra, Topkapı Merkezefendi Mezarlığı'nda toprağa verildi.

 Askerliğini 1912 yılında Diyarbakır'da ilahiyat zabiti olarak yaptı. Askerlik süresinde Elazığ, Harput, Malatya, Mardin gibi illerimizi dolaştı bu bölgelerin halk müziklerini araştırdı. Eserlerinde çok zengin bir folklor yapısı göze çarpar. Halk Müziği'nin bölgesel motiflerini derinlemesine incelemiş, şarkı ile türkü arası bir özellik taşıyan üslûbunu kullanarak kendine öz bir form yaratmıştır. O yörelerin özelliği olan uzun havaları ve Hoyrat ezgilerini bazen ritimli, bazen resitatif olarak pek çok eserine yansıtmıştır.

 Bu gibi eserleri bestelerken yine bu yörelerde çok kullanılan Hüseyni, Gerdaniye, Muhayyer gibi makamları seçmiştir. Yunus Emre, Karacaoğlan, Emrah gibi değerli halk ozanlarının şiirlerini ustalıkla beslemiş ve anonim halk halk ezgilerini de bu formda bestelemiştir. Kısacası Halk Müziği'ne çeşitli motifler ekleyerek ve Türk Sanat Müziği'nin ilmini bir araya getirerek form oluşmuştur.  Sözleri Karacaoğlan’a ait Mahur türküsündeki gibi:

Ben güzele güzel demem güzel benim olmayınca 

Muhannatın kahrın çekme gel deyip de gelmeyince

Senin çağın geçer olur bu dünyalar kime kalır

Tomurcuk gül gazel olur vaktinde derilmeyince

Karacaoğlan sözün haktır düşmanın dostundan çoktur

Bizimçün ayrılık yoktur ya sen ya ben ölmeyince

Karacaoğlan, “Benim yarim gelişinden bellidir”, “ Ilgıt ılgıt esen seher yelinden” Hicaz, “Ela gözlü benli dilber koma beni el yerine” Hüseyni, Yunus Emre, “Dertli dolap ” Hicaz, Aşık Ömer, “Ela gözlerine kurban olduğum” Hicaz, “Bahar oldu düştün dile sende figan eyle bülbül” Muhayyer, Aşık Hasan, “Senin yazın kışa benzer” Hüseyni gibi türküleri ustalıkla şarkı formuna yakın besteleyerek musikimize renk katmıştır. Eserlerini bir kısmının güftesi kendine aittir. Özellikle Vecdi Bingöl, Fuat Hulusi Demirelli ve Mustafa Nafiz Irmak güftelerini bestelemesi ile dikkat çekmiştir.

1932 yılında bestelediği o yıllarda Safiye Ayla tarafından icra edilen " Çile bülbülüm çile " şarkısının plak, radyo ve konserlerdeki hakkını Safiye Ayla'ya vermiş ve bu şarkı ile anılır olmuş.

 Eserlerinde Mısır Müziği'nin etkisinde kalmıştır. 85 Mısır filminin müziğini hazırlamış ve bazen bir filmde 20 eserlik adaptasyonlar yapmıştır. Allah'ın Cenneti, Kahveci Güzeli, Yavuz Sultan Selim ağlıyor gibi Türk filmlerini de seslendirdi. Seslendirdiği ilk film "Leyla ile Mecnun" dur.

(Dr. Nazmi Özalp , Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi,Cilt:2, S:119, Yılmaz Öztuna, Müzik Ansiklopedik Sözlük, Suat Yener, Şarkıların gözyaşları S: 95, Türk Müziği Külliyatı, Rahmi Kalaycıoğlu, http://www.musikiklavuzu.net/?/blog/bestekarlar/sadettin-kaynak)   

Hazırlayan: Suat Yener

Sadettin :Kaynak repertuarı: