Hacı Arif Bey ( 1831-1885)

Hacı Arif Bey Türk musikisinin en büyük bestecilerinden biridir. Klasik dönem bestecilerinin pek kullanmadıkları şarkı formuna yepyeni bir kimlik kazandırmış, bir şarkı bestecisi olarak yeni bir çığır açmıştır. Sekiz vuruşluk "Müsemmen" usulünün ardından Neo-Klasik Dönem’in başlangıcını yapmış ve "Şarkı" formuna geçmiştir. Bugüne kadar değerini yitirmeyen ve beğenilen makamlarımızdan "Kürdîlihicazkâr Makamı"nı bulmuştur.

Şarkıları teknik bakımdan kusursuzdur, makam ve geçki zenginliği, ritim çeşitliliği gösterir. Özellikle nebzemin adını verdiği, altı ya da sekiz mısralı değişmeli (usul değişikliği yaptığı) şarkıları bu zenginliğin ve çeşitliliğin en belirgin örnekleridir. Aynı makamı, aynı usulü kullandığı halde, çok değişik duygular uyandıran şarkıları vardır. Birbirine benzeyen şarkıları çok azdır. Hiçbir zaman tekdüzeliğe düşmez; hemen her şarkısına yeni bir renk, ince ayrım katmasını bilir, kullandığı makamın o zaman kadar işlenmemiş bir yönünü yakalar.

1831 yılında İstanbul'da Eyüp semtinde doğdu. Eyüp Şeri'ye Mahkemesi Başkâtibi Bekir Efendi'nin oğludur. 5 yaşında okula başladığı zaman kendisinden sadece 6 yaş büyük olan Zekai Dede ile tanıştı. Kendisiyle önce Zekai Dede ilgilendi ve onu besteci Eyyubi Mehmet Bey'e götürdü. Böylece ilk musiki zevkini, bilgisini Mehmet Bey'den almaya başladı. Küçük Arif okuduğu ilahilerle, meşkle ve makamları birbirinden ayırır durumda olması hocasını hayretler içinde bırakmıştı. Mehmet Bey Onu hocası Dede Efendi'yle tanıştırdı; musikiye karşı büyük yeteneği olduğunu Dede Efendi de görmüştü.

Dede Efendi Bir süre ders verdikten sonra Muzika-yı Hümayun'un musiki bölümüne yazdırdı. Çok geçmeden sesinin güzelliğini haber alan Sultan Abdülmecit Han onu Muzika-yı Hümayun'a aldırdı. Kendisinden 8 yaş büyük olan Sultan Abdülmecit, Arif'i huzuruna çağırdı ve onu dinledi."Hayatımda böyle ses dinlemedim" diyen padişah, yüksek bir maaşla "Saray hanendeleri" arasına alınmasını ferman etti. Saray'daki musiki hocası besteci Haşim Bey'dir.

Muzika-i Humayun kurulduğu dönemde Abdülmecit Han, Arif Bey'e Saray'da büyük yakınlık gösterdi ve onu "kurena"lık (mabeyinci) rütbesine kadar yükseltti, o zaman mabeyinci olanlara "Bey" sıfatı verildiği için, küçük Arif artık “Arif Bey” olmuştu. Mabeyinci, padişahın devlet işleri ve hükümetle olan ilişkisini düzenlenmesinde hizmet verirdi. Sadece padişahtan emir alırdı. Sadrazam dâhil hiç kimse yanında mabeyinci olmadan padişahla görüşemezdi. Saray dışında mabeyinci çok itibarlı bir adamdır. Zira padişahla her gün yüz yüze gelen, mahremiyetine giren, yanında bulunan ve onunla konuşan kişidir.

Sarayın Muzika-i Hümayun denilen bölümünde beş yüzden fazla kadın musiki eğitimi alıyordu. Kabiliyetli cariyelere musiki öğretilir, okurlar ve çalarlardı. Kızlardan oluşan ince ses ve bando takımı vardı. Saray dışından hocalar, müderrisler ve muallimler getirilirdi. Osmanlı hareminde yüz örtülmezdi. İstinasız tüm kadınların yüzü açıktı. Saçların büyük bir kısmı görünür, etekler yerlere kadar uzun ve şeffaftır. Hocalar yaşlı ve bilgili kişilerden seçilirdi. Zira bu durum musiki için geçerli değildi. Musiki hocaları ilmiyle seçilirdi.

Arif Bey, mabeyincilik ve saray hanendeliği yanında Muzika-i Hümayun’da musiki hocası olarak tayin edildi. 20 yaşında sesi güzel ve yakışıklı hocanın Harem’e girmesi cariyeler arasında heyecan yaratmıştı.

Muzika-i Hümayun’daki cariyelerin tamamı Kafkas asıllı ve bunlarda önemli bölümü Çerkes’tir. İstanbul ve çevresinde oturan Kafkas ve Çerkes aileler küçük yaşta kızlarını Saraya verirlerdi. Bunlar Saray hizmetkârı olarak yetiştirilirdi. Daha sonra en az 7 yıl Saray hizmetinde bulunmaları mecburdur. 7 yıl sonra yüksek devlet görevlisi veya oğlu ile zengin çeyiz verilerek evlendirilirdi. Bunlara halk “saraylı hanım” derdi.

İşte böyle bir ortamda Arif Bey meşke başladı. Cariyeler çocukluktan yeni çıkmış ve musiki eğitimi alıyordu. İçlerinde 15 yaşında Çerkes asıllı “Çeşm-i Dilber” adında kız da vardı. Çok güzel olması dolayısıyla padişaha eş olarak hazırlanıyordu. İşte ne olduysa bundan sonra oldu. Arif Bey, Çeşmi Dilber’e gönlünü kaptırdı ve Arif Bey’in gönül serüveni başlıyordu. Arif Bey, Çeşm-i Dilber’ in aşkıyla tutuştuğu günlerde Kürdîlihicazkâr adında yeni bir makam terkip etmişti. Bugün dahi en çok sevilen ve kullanılan makamlarımızdan olan Kürdîlihicazkâr’ın ilk eserinin sözleri Es’ad Efendi’ ye aittir:

Geçti zahm-ı tîr-i hicrin, tâ dil-i nâşâdıma,

Merhamet ey gamze-i câdû, yetiş imdâdıma,

Öyle bî-hûş eyledin âzâr ile kim tâbımı,

“Bir ok yarası gibi geçti, kederli gönlümü sana verdiğimden beri

Merhamet eyle güzel gamzeli, yetiş imdadıma

Öyle bir aldın ki aklımı, tükettin takadımı”

Çok kısa zamanda Hacı Arif Bey ile Çeşm-i Dilber arasında ilişki başladı. Çeşm-i Dilber’in yedi yıllık mecburi hizmeti başlamak üzereydi. Zira sarayın akıllı kadınları, padişaha cariyeyi evlendirerek bu skandala son verilmesini istediler. Padişah bu dedikodunun hemen kapanması için zengin çeyiz vererek âşıkları evlendirdi. Arif Bey’i ayda 60 altın maaş ve Taşlık’ta bir konak ihsan ederek saray hizmetinden çıkardı. Fakat Muzika-ı Hümayun’a ders vermesine izin çıktı.

Oysaki Çeşm-i Dilber, saraydaki cariyelere nispet olsun diye Arif Bey ile evlenme yolunu seçmişti ve eşini hiçbir gerçek bir aşkla sevmemişti. Günler geçtikçe hırçınlaştı. Arif Bey’in konağı, saraydaki ihtişamı yanında sönük kalıyordu.

Taşlık’taki konakta Arif Bey ile Çeşm-i Dilber yaşamaya başladılar ve iki çocukları oldu. Çeşm-i Dilber 9 ay sonra Cemil’i ve ertesi yıl Nebiye’yi doğurdu. Evlilik iki yıl sürdü ve Çeşmi Dilber iki bebeği bırakıp bir tüccar Ahmet Bey’e kaçmıştı. Terk edilişi içine sindirmemişti yinede onu seviyordu ve iki çocuğunun annesiydi.

Arif Bey, Çeşm-i Dilber’in kendine döneceğini umuyordu ve bu umutla Kürdîlihicazkâr makamımda şu beste ile haykırışta bulundu.

Niçin terk eyleyip gittin a zalim

Seni sevmek midir bilmem vebalim

Feda olsun sana bu can-ü mâlim

Yine görmezliğe yoksa mecâlim

Hayâlindir hayâl-i hasb-ı hâlim

Düşer mi şanına ey şeh-i hûbân

Şarkının sözlerinden anlaşılacağı gibi Çeşm-i Dilber’in dönmesini çok arzu ediyordu. Hatta canını ve malını uğruna feda edecek derecede seviyordu. Uzun zaman dönmesini bekledi fakat dönmemesini içine sindiremedi. Yine Sadi Bey’e başvurdu ve Kürdîlihicazkâr makamında bestelediği eserle sitemini gönderdi.

Düşer mi şanına ey şeh-i hûbân

Bırakmak âşıkın böyle perişan

Esirger mi efendi kuldan ihsan

Buyur kendi kulundur emr-ü ferman

“Yakıştı mı şanına fidan boylu güzel?

Benim gibi âşıkı böyle perişan bırakmak.

Efendi olan kulundan iyiliği esirger mi?

Kulundan ne emredersen et, ferman senin.”

Fakat bu yalvarışlar nafile idi. Çeşm-i Dilber Tamburi Cemil Bey’in ağabeyi Ahmet Bey’le evlendi ve geri dönmedi. Hacı Arif Bey çocuklarıyla yalnız kalmıştı. Çaresizdi ve fakat imkânsızı zorlayacaktı. Çeşm-i Dilber’i bir türlü unutamıyordu. Hala umudu vardı dönecek diye. Oysaki Çeşm-i Dilber ona ihanet etmişti. Yine de dönmesini diliyordu.

Mehmet Sadi Bey’in Çengelköy'deki konağında her Cuma gecesi yapılan musiki sohbet ve fasıllarında, dönemin ünlü bestekâr, hanende ve sazendeleri yer alırmış.

Hacı Arif Bey her Cuma günü konağa düzenli gider gece geç vakte kadar meşk ederler ve o gece konakta kalırmış. Hatta bazı geceler Hacı Arif Bey, Sadi Bey’i uykudan uyandırıp güfte yazdırırmış.

Yine böyle bir gecede Hacı arif Bey, Sadi Bey’i uyandırmış ve Çeşmi Dilber’e olan aşkını anlatmaya başlamış. Çeşmi Dilber’in saçlarının, gözlerinin ve endamının güzelliklerini hayal kurarcasına heyecan ile anlatmış ve yinede onu sendiğini söylemiş. Fakat kendisini terk etmesini bir türlü içine sindiremediğini ve hatta geri döneceğine bir ihtimal dahi olsa inandığını söylemiş.

Sadi Bey’den onun için bir güfte yazmasını istemiş. Arkadaşının bu çaresizliğini içinde duyan Sadi Bey için güfteyi yazmak zor olmamış:

Bakmıyor çeşm-i siyah feryâde

Yetiş ey gamze yetiş imdâde

Gelmiyor hançer-i ebrû dâde

Yetiş ey gamze yetiş imdâde

Gel ne korkarsın ecel sîmâ-yı zerdimden benim

Kurtar Allah aşkına dünyayı derdimden benim

”O kara gözlü sevgili feryadıma bakmıyor.

Ey sevgilinin bakışı imdadıma yetiş.

O hançer kaşlar yardıma gelmiyor.

Ey sevgilinin bakışı imdadıma yetiş”.

Hacı Arif Bey, bu güfteyi Nihavent makamında besteliyor. Fakat Çeşmi Dilber, Arif Bey’in feryadına yetişmiyor. Birbirine benzeyen şarkıları çok azdır. Hiçbir zaman tekdüzeliğe düşmez; hemen her şarkısına yeni bir renk, nüans katmasını bilir, kullandığı makamın o zaman kadar işlenmemiş bir yönünü yakalar.

Abdülmecit Han yeni gelişmeleri çok sıkı bir şekilde takip eder ve hemen Devlet-i Aliyyede tatbik edilmesini isterdi. Abdülmecit’in bu durumundan faydalanan Arif Bey, Sultan-ı Irak makamında bir beste yaparak gönderme yaptı.

“Bana lutf-eyler iken sen

Neden meftunun oldum ben”

Bu beste padişahın hoşuna gitti ve Sultan Abdülmecit onu af etti ve tekrar mabeyinci yaptı. Harem-i Humayun’da kızlara müzik hocalığı yapmaya tayin etti.

Harem-i Humayun; sarayda, padişahın annesi, hanımları, çocukları, hizmetçi cariyelerin kaldığı kısımdı. Asıl adı Dârüsseâde’dir. Padişahın sarayından başka diğer saray ve konaklarda büyükçe, evlerde de küçük odalar halinde kadınlara mahsus harem denen bir kısım vardı. Haremin kelime manası, girilmesi yasak olan ve saygı duyulan yer demek idi.

Harem-i hümayunda padişah, padişah zevceleri, çocukları, hanedan üyelerinden bazı akrabaları yanında yüzlerce görevli yaşamaktaydı. Haremin fahri başı padişahın annesi idi. Haremde hünkâr sofasından sonra en geniş daire de Valide Sultanınki idi. Vâlide sultanın geniş bir cariye (hizmet gören) kadrosu vardı. Haremi, hazinedar usta vasıtasıyla idare ederdi. Bütün kadınlar, sultanlar, ustalar ve cariyeler kendisinden çekinirler ve sayarlardı. Haremdeki bütün işler onun emriyle yapılırdı.

Haremde Valide Sultan’dan sonra söz sahibi “kadın efendi”dir. Osmanlı padişahlarının kadınlarına genel olarak kadın-kadın efendi denilirdi. Padişahın ilk hanımına “baş kadın” denirdi. Baş kadın diğerlerine göre üstündü. Dairesinde hizmet eden cariyeler ve kalfaları diğerlerinden fazla olurdu. Padişahın hanımlarına on altıncı yüzyıldan itibaren haseki de denilmeye başlanmıştır.

İşte böyle önemli bir yerde görev almak her ustaya nasip olmazdı Arif Bey için yeni fırsat doğmuştu. Peki, Arif Bey’in şıpsevdi ruhu burada neler yapacaktı.

Herkes Arif Bey’in saraya dönüşüne çok sevinmişti ki Arif Bey’in hassas gönlü daha birinci derste, cariyelerden Çerkes asıllı, Zülf-i Nigâr’e kapıldı. Uslanmamıştı Zülf-i Nigâr da Hacı Arif Bey’i çok seviyordu. Bu aşkta kısa zamanda duyuldu. Başkadınefendi bu durumu Abdülmecit’e duyurdu. Abdülmecit skandal büyümeden evlenmelerini emretti ve evlendiler.

Zülf-i Nigar, Çeşm-i Dilber kadar güzel değildi. Fakat Arif Bey’i sevdi. Saraydan ayrıldılar ve Taşlık’taki konaklarına yerleştiler. Bu evlilik her ikisi için de çok mutlu başlamıştı. Rabia adında kızı oldu. Fakat mutluluk uzun sürmedi. Çünkü Zülf-i Nigar Hanım, o devirlerde çaresi henüz bulunamamış vereme yakalanmıştı. Günden güne sararıp, soluyor; adeta bir mum gibi eriyordu. Zülf-i Nigar Hanım’ın çaresiz hastalığı ilerledikçe Hacı Arif Bey’i de çaresiz acılara sürüklüyordu. Sözleri Namık Kemal’e ait olan meşhur Segâh Şarkısı bu olayın esridir:

Olmaz ilâç sine-i sad-pâreme

Çare bulunmaz bilirim yâreme

Baksa tabîbân-ı cihan çareme

Çare bulunmaz bilirim yâreme

Kastediyor tîr-i müjen canıma

Gözleri en son girecek kanıma

Şerhedemem hâlimi cananıma

Çare bulunmaz bilirim yâreme

“Yüz parça olmuş kalbime ilâç yoktur.

Yarama çare bulunmayacağını bilirim.

Dünyanın bütün hekimleri yarama baksalar da,

Yarama çare bulunmayacağını bilirim.

Sevgilinin kirpiklerinin okları canıma kastediyor.

Sonunda o gözler kanıma girecek.

Hâlimi sevgilime açıklayamam.

Yarama çare bulunmayacağını bilirim.”

Kısa bir süre sonra Zülf-i Nigar Hanım geride Hacı Arif Bey’i ve kısacık evliliğinde dünyaya getirdiği çocuğunu bırakarak, bir daha uyanmamak üzere gözlerini kapadı. Sözleri Recaizade Mahmut Ekrem Efendi’ye ait olan Hacı Arif Bey’ in Zülf-i Nigar Hanım’a mersiye olarak bestelediği Saba Şarkı’ sı bu acıyı ifade etmektedir.

Nigâh-ı mestine canlar dayanmaz,

Uyanmaz uykudan canan, uyanmaz,

Bu naz ü işveden asla usanmaz,

Sabah olduğuna güya, inanmaz,

Uyanmaz uykudan canan, uyanmaz

Talihsiz aşklar yaşıyordu, felek sillesini durmadan vuruyordu. İl karısı Çeşm-i Dilber kendisini terk etmişti. İkinci eşi Zülf-i Nigar amansız hastalığa yakalanmış bu dünyayı ter etmişti. Ne yapacaktı Arif Bey? Siz gelin Hacı Arif Bey’in durumunu düşünün. Zavallı yine ümitsizliğe düşüyor. Hayatı zindan oluyor.

Daha önceden de yediği bir darbeye birde Zülf-i Nigar Hanım’dan ayrılması bir hicran yarası oldu onun için. Zülf-i Nigar Hanım ile çok mutluydu. Ölümüne inanamıyordu. Onu unutamıyor ve her gün ağlıyordu. Bu duyguları ile yeniden kâğıda kaleme sarılıyor ve Suzinak Makamında;

Gözümden gitmiyor bir dem hayalîn

Meleksin ey güzel yoktur misalin

Beni ağlattırır derd-i visalin

Meleksin ey güzel yoktur misalin

Şarkısını acılar içinde besteliyor. Ölen sevgili karısının hayali gözünden bir an gitmiyor. Onun melekler gibi göğe çıktığına inanıyor. Onun yokluğuna uzun uzun ağlıyor.

İkinci kez evlenirken de Saray'dan ayrılan besteci, yeniden Saray'a dönmek istiyordu. 1861'de Abdülmecit ölmüş, yerine kardeşi Abdülaziz Han tahta çıkmıştı. Arif Bey, besteci Rıfat Bey'in yönetimindeki Saray Fasıl Topluluğu'na "ser hanende" (Baş şarkıcı) olarak alındı; ayrıca yine cariyelerin musiki hocalığıyla görevlendirmişti.

Onu iki kez evliliğe götüren bu görev, üçüncü kez de aynı sonucu verdi. Arif Bey, bu kez Pertevniyal Valide Sultan'ın nedimelerinden Nigarnik Hanım'a âşık oldu. Musiki dersleri sırasında doğan bu ilişki de, padişah ile valide sultanın uygun görmesiyle, evlilikle sonuçlandırıldı.

Arif Bey, kötü anılarla dolu konağını satıp, bir çiftlik alarak yerleşti. Ancak geçirdiği kötü günler onu fazlasıyla üzmüştü, sinirli ve kaprisli bir insan hâline getirmişti. Çevresindeki herkesi kırıyordu. Bu sebepten saraydan bir kez daha uzaklaştırılınca iyice hırçınlaştı. Artık sağlığı da bozulmuştu. Teselliyi evinde üçüncü eşi Nigarnik Hanım’da buluyordu.

Bu dönemde bestelediği Kürdîlihicazkâr Şarkı’nın kendisine ait olan sözleri onun acılarla, hüzünlerle ama sevdalarla dolu hayatını ve Nigarnik Hanım’a duyduğu sevgiyi anlatır:

Ârif ’em, ahkâm-ı sevdadan şikâyet eylemem,

Senden ey şuh-i cihan, ölsem feragat eylemem,

Sûz-i hicrinle yanar, ağlar, nedamet eylemem,

Senden ey şuh-i cihan, ölsem feragat eylemem

Ömrünün sonuna kadar Nigarnik Hanım'la evli kalan Arif Bey'in Saray'daki bu üçüncü görevi on yıl sürdü. Sultan Abdülaziz'in ölümünden sonra Mızıka-i Hümayun’da girişilen tasfiye sonucu Arif Bey’de açığa alındı.

V. Murat’ın üç aylık padişahlığından sonra Sultan II. Abdülhamit Han tahta çıktı. Besteci uzun bir süre işsiz kaldı, geçim derdine düştü. Zincirlikuyu'da bir çiftlik evine çekilip çevreden koptu.

Osmanlı Sarayı bestecinin yokluğunu yeniden hissetmeye başladı. Arif Bey'in içinde bulunduğu durum Abdülhamit Han’a iletildi. Bunun üzerine besteci yeniden Saray'da görevlendirildi. Böylece sarayda dördüncü Arif Bey dönemi başladı.

Hacı Arif Bey’in sarayda 4. Dönemi başlıyordu. Mızıka-i Hümayun'da dördüncü kez görevlendirilen Arif Bey'e kolağası rütbesi verildi ama bu ona göre küçük bir rütbedir. Arif Bey önceki padişahlardan gördüğü ilgiyi Abdülhamit Han’dan göremediği önemsizlik üzüntüsü ile huzursuz oldu. Sarayın eski canlı havası da kaybolmuştu; siyasi durum gittikçe gerginleşmekteydi. Abdülhamit’ten umduğu yakınlığı göremeyen besteci, kimi zaman Zincirlikuyu’daki eve çekilerek sade bir yaşayışın verebileceği mutluluğu aradı, kimi zaman da padişahla çatışmayı göze alan davranışlarda bulundu. Abdülhamit’in "Şu şarkıyı oku", diye verdiği bir emre karşı mabeyinciye: “Ben onun babasından çok saygı gördüm. Bana, ‘Şu şarkıyı oku’ diye emir veremez. Sanatta padişah iradesi geçerli değildir” cevabını vermesi üzerine, Saray’da zindana hapsedildi. Elli gün sonra, Nihavent makamındaki:

Ahteri düşkün garibim, âşık-ı avareyim

Gün gibi deryayı aşkında gezer biçareyim

Sana kul oldum kapında gayrı kime varayım

Şivekârım sen dururken ben kime yalvarayım

Şarkısını besteledi. İlk dizedeki "yıldız" anlamına gelen Farsça "ahter" kelimesi "talii düşkün" biçimine dönüştürülerek padişaha sunulmasını arkadaşı Rifat Bey’den rica etti. Rifat Bey bu şarkıyı padişahın huzurunda okudu. Padişah, Arif Bey’i afetti.

Bu arada hacca giden Arif Bey, “Hacı Arif Bey” olarak anılmaya başladı. 1884 yılında kalp hastası oldu. Hayattan tamamen bıktı. Mızıka-i Hümayun'daki Odasına çekildi. Son bestesi “Gurup etti güneş dünya karadı” şarkısını bestelememiş fakat okuyordu. Fenalaştı, oğlu Cemil Bey’i çağırdı ve diğer öğrencileri odaya girdi. Oğlunun göğsüne yaslanarak beraberce şarkıyı tamamladılar.

Gurup etti güneş dünya karardı

Gül-i bağ-ı emel soldu sarardı

Felek te böyle günde matem arardı

Gül-i bağ-ı emel soldu sarardı

“Güneşin batışınla dünya karardı (ömrün sonu geldi)

Bağın gülleri soldu sarardı (ömür bitti tükendi)

Feleğin (can alıcı) aradığı gün geldi.”

Oğluna kendisini kıbleye çevirmesini söyledi. Son bestesi bitmişti. Günlerden 28. Haziran. 1885 yılıydı. Daha 54 yaşındaki musikinin temel taşlarından Hacı Arif Bey hayat gözlerini yummuştu. Son şarkısındaki gibi feleğin matem aradığı gün gelmişti. Cenazesi Hanedanların gömüldüğü Beşiktaş’taki Yahya Efendi dergâhına gömüldü.

Çocuklarından Cemil Bey, Muzika-yı Hümayun’da batı Müziği kısmına girdi ve viyolonselist oldu. Küçük kızı Hayriye Hanım, Ömer Fevzi Bey 'le evlendi.

Hacı Arif Bey Türk musikisinin en büyük bestecilerinden biridir. Şarkıları teknik bakımdan kusursuzdur, makam ve geçki zenginliği, ritim çeşitliliği gösterir. Özellikle nebzemin adını verdiği, altı ya da sekiz mısralı değişmeli (usul değişikliği yaptığı) şarkıları bu zenginliğin ve çeşitliliğin en belirgin örnekleridir.

Bine yakın eser bestelediği söylenir, ancak 337 parçası notalarıyla günümüze kalmıştır. Bunun 327'si şarkı, Bine yakın eser bestelediği söylenir, ancak 337 parçası notalarıyla günümüze kalmıştır. Bunun 327'si şarkı, biri de yürük semaidir. (Suat Yener, Şarkıların Gözyaşları S: 27)

Hazırlayan: Suat Yener

Lütfen kaynak göstererek kullanın.

Hacı Arif Bey Şarkıları

Nazirin gelmemiş asla cihana	Acem Aşiran	Devr-i Hindi	_
Ne yapsam ol cefakare inanmaz	Acem Buselik	Devr-i Hindi	_
Gamınla dilfikar olsun	Bayati	Sofyan	_
Gönlüm aldın gösterip ruy-i vefa	Bayati Araban	Devr-i Hindi	_
Gönlümün hayli zaman özge perişanlığl var	Bayati Araban	Curcuna	_
Lutfunu kestin a zalim aşık-ı bi-çareden	Bayati Araban	Aksak	Süreyya Efendi
Senin gibi dilber-i nazik-ten'den...	Bayati Araban	Aksak	_
Aldın felek sen mihr-i cemali	Bestenigar	Sengin Semai	_
Cihan kam almada devrinde daim	Bestenigar	Düyek	Hacı arif Bey
Çok gördü felek şimdi beni bezm-i civanda	Bestenigar	Aksak	Mehmet Hafid Bey
Suziş-i sinem değil kar etmeyen	Buselik	Yürük Semai	_
Dağ-darım iftirak-ı yar ile	Evcara	Devr-i Hindi	_
Olup aşkınla avare bulunmaz derdime çare	Evcara	Devr-i Hindi	_
Gördüm seni ey şuh-i şen aman	Ferahnak	Düyek	_
Milk-i millet şems-i adlinden senin aldıkça nur	Ferahnak	Ağır Düyek	_
Bak ne hale koydu bu baht-ı siyah	Hicaz	Ağır Aksak	_
Eşk ile tahmir olunmuş ehl-i aşkın mayesi	Hicaz	Ağır Aksak	_
Meyle teskin eyle saki ah-ı ateş-zarımı	Hicaz	Ağır Aksak	_
Va'd ederken yar kam-ı vuslatı	Hicaz	Ağır Düyek	_
Var mı cana derd-i aşkın çaresi	Hicaz	Ağır Düyek	_
Aman dağlar canım dağlar	Hicaz	Aksak	_
Canım dağlar kuzum dağlar	Hicaz	Aksak	_
Ey gonce-dehen şerbetine canımı kandır	Hicaz	Aksak	_
Görmez oldum sevdiğim sen mahımı	Hicaz	Aksak	_
Kurbanın olam afet-i can	Hicaz	Aksak	_
Kurdu meclis aşıkan meyhanede	Hicaz	Aksak	_
Severdim bir meh-i aşüfte-hali	Hicaz	Aksak	_
Tasdi edeyim yari biraz da sühanimle	Hicaz	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Ah eylediğim serv-i hıramanın içindir	Hicaz	Aksak Semai	Fuzuli
Berid-i ahdan haylice haber var	Hicaz	Curcuna	_
Ne kara günlere kaldım gam-ı hicranından	Hicaz	Curcuna	_
Aşkınla senin sevdiceğim zar ü zebunum	Hicaz	Devr-i Hindi	_
Kudretin kafi değildir suz-i ah ü zarıma	Hicaz	Devr-i Hindi	_
Sonbaharın zevki hoştur	Hicaz	Devr-i Hindi	Recaizade Mahmut Ekrem
Vücud iklimini her lahza berbad eyliyorsun	Hicaz	Devr-i Hindi	_
Ey dil ne bitmez bu ah ü vahın	Hicaz	Düyek	_
Makdemin üftadeler eyler emel	Hicaz	Düyek	_
Mest-i zehr-i firkat-i hicranınım	Hicaz	Düyek	_
Nar-ı can-suz-i derunum dağlara dağlar açar	Hicaz	Düyek	_
Kamer-çehre peri-ru tende canım	Hicaz	Müsemmen	Hacı arif Bey
Efzun oluyor günden güne hal-i melalim	Hicaz	Sengin Semai	_
Sayd eyledi bu gönlümü bir gözleri ahu	Hicaz	Türk Aksağı	_
Yine vaz'-ı felekden mi şikayet	Hicaz	Türk Aksağı	Mehmet Sadi Bey
Açıl ey gonce-i sad-berg yaraşır	Hicazkar	Aksak	_
Ah ü efganım cefacu yare hiç kar etmedi	Hicazkar	Ağır Aksak	_
Aldı gönlüm fend ile bir fitnekar	Hicazkar	Aksak	_
Bir cilve-ger nevrestedir	Hicazkar	Aksak	_
Bir halet ile süzdü yine çeşmini dildar	Hicazkar	Sofyan	_
Daima feryad ü efgandır gönül	Hicazkar	Semai	_
Dilerim zülfüne ber-dar olayım	Hicazkar	Aksak	_
Firak-ı yar ile her dem rencidedir gönlüm	Hicazkar	Aksak	_
Güldü açıldı yine gül yüzlü yar	Hicazkar	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Muhabbet aşıka gerçi beladır	Hicazkar	Curcuna	_
Nevruz-i bahar oldu yine ey gül-i handan	Hicazkar	Sofyan	Mehmet Sadi Bey
Sevdim yine (güzel) bir nev-civan	Hicazkar	Sofyan	_
Söyle derunundaki zarın gönül	Hicazkar	Yürük Semai	_
Bana lutf eyler iken sen	Hüseyni	Sofyan	_
Mahzen-i esrar-ı şah-ı Mürteza'sın ya Hüseyn	Hüseyni	Evsat	Arif Bey (Kahyazade)
Mihnet-i aşka deva asan değil	Hüseyni	Aksak	_
Navek-i hicrin gönülde yaresi	Hüseyni	Devr-i Hindi	_
Bahar oldu sular akar çayıra	Hüzzam	Düyek	Hacı arif Bey
Bir gün beni dildar acaba şad edecek mi	Hüzzam	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Dil hastasıyım bu dile hep ah gelecektir	Hüzzam	Sengin Semai	_
Güzel gün görmedi avare gönlüm	Hüzzam	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Hal-i dil-i zarımı duysa cihan	Hüzzam	Sengin Semai	_
İftirakın urdu zahmı bu dil-i sad-pareye	Hüzzam	Aksak Semai	_
Kurratü'l ayn-i Habib-i Kibriya'sın ya Hüseyn	Hüzzam	Devr-i Hindi	Arif Bey (Kahyazade)
Meftun olalı sen şeh-i huban-ı cihana	Hüzzam	Türk Aksağı	_
Mümkün mü bulmak bu gönlüm seni	Hüzzam	Aksak	_
Tal'at eyler mi diye suy-i Kağıthane'de	Hüzzam	Curcuna	_
Tazelendi tab-ı alem herkesin bak şevki var	Hüzzam	Aksak	_
Canda hasiyyet mi var sevda-yı canan olmasa	Isfahan	Sofyan	_
Düşme ey aşık hayale yağma yok	Isfahan	Müsemmen	Mehmet Sadi Bey
Ey tir-i cefa dide-i mestanıma değme	Isfahan	Evsat	_
Gel ey ruh-i revan melek-simatım	Isfahan	Aksak	_
Kim demiş aklım alan cilve-i canan oldu	Isfahan	Aksak	_
Ol gonce-gülü görmeyeli hayli zamandır	Isfahan	Sengin Semai	_
Rahatım yok bu dil-i şeydadan	Isfahan	Curcuna	_
Severim çaresiz ey mah seni	Isfahan	Aksak	_
Vaz geçmez mi sine ah ü zardan	Isfahan	Türk Aksağı	_
Aşkı pinhan edemem nale vü efgandır bu	Karcığar	Düyek	Leyla Hanım-İzzet Molla
Bir goncaya bir hare nigah eyledi bülbül	Karcığar	Sengin Semai	Nevres Efendi
Bu yosmalık geçer bu çağ değişir	Karcığar	Müsemmen	_
Dağda tavşanlar geziyor	Karcığar	Aksak	Hacı arif Bey
Dinle aklın var ise pir-i muganın pendini	Karcığar	Ağır Aksak	_
Ey güzel gözlü şirin sözlü güzel	Karcığar	Yürük Semai	_
Gerçi kıyamam iki gözüm uykuya kansın	Karcığar	Aksak	_
Gönlümün alayiş-i dünyaya istiğnası var	Karcığar	Devr-i Hindi	_
Gönül bezm-i harab-abad-ı gamdır	Karcığar	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Her subh u şamım daim safada	Karcığar	Sofyan	_
Kuzumun gözleri kara	Karcığar	Sofyan	_
Mümkün olur mu sevmemek seni	Karcığar	Aksak	_
Reng-i ruhsarın gören der "gül gibi"	Karcığar	Ağır Aksak	_
Varken gönülde bin türlü yare	Karcığar	Türk Aksağı	_
Yıkma sakın burc-ı penahım felek	Karcığar	Sengin Semai	_
Geçti zahm-ı tir-i hicrin ta dil-i na-şadıma	Kürdîlihicazkâr	Ağır Aksak-T.Aks.	Şeyh Galip Dede
Bir zülfü perişana yine yaktım abayı	Kürdîlihicazkâr	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Firkatin te'sir etti canıma	Kürdîlihicazkâr	Aksak	_
Güzelim hiç aramaz mı dil-i avare seni	Kürdîlihicazkâr	Aksak	_
Harab-ı deşt-i gamdır şimdi bi-gam gördüğün gönlüm	Kürdîlihicazkâr	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Muntazır teşrifine hazır kayık	Kürdîlihicazkâr	Aksak	_
Niçin terk eyleyip gittin a zalim	Kürdîlihicazkâr	Aksak	Hacı arif Bey
Sana hiç nale eser etmez mi	Kürdîlihicazkâr	Aksak	_
Sırma saçlı yare kim haber versin	Kürdîlihicazkâr	Aksak	_
Dil harim-i vaslını arzu eder	Kürdîlihicazkâr	Aksak Semai	_
Düşer mi şanına ey şeh-i huban	Kürdîlihicazkâr	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Gurub etti güneş dünya karardı	Kürdîlihicazkâr	Curcuna	Hikmet Bey (Niğde'li)
Sende acep uşşaka eziyyet mi çoğaldı	Kürdîlihicazkâr	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Seyr-i bahara açıldı dağlar	Kürdîlihicazkâr	Curcuna	_
Nerdesin ey tatlı sözlü sevdiğim	Kürdîlihicazkâr	Devr-i Hindi	_
Arifem ahkam-ı sevdadan şikayet eylemem	Kürdîlihicazkâr	Düyek	Hacı arif Bey
İftirakındır sebep bu nale vü feryadıma	Kürdîlihicazkâr	Müsemmen	_
Ettikçe sana aşık-ı dil-hasta recayı	Kürdîlihicazkâr	Sengin Semai	_
Deşme dağ-ı sine-i suzanımı	Kürdîlihicazkâr	Türk Aksağı	Mehmet Sadi Bey
Bais figan ü naleme aşk iptilasıdır	Kürdîlihicazkâr	Yürük Semai	Rahmi Bey
Berdar olalı zülfüne yar fikr ü hayalim	Kürdîlihicazkâr	Yürük Semai	_
Eyyam-ı bahar oldu güzel müjdeler olsun	Kürdîlihicazkâr	Yürük Semai	_
Hazan erdi gülistan-ı bahara	Kürdîlihicazkâr	Yürük Semai	_
Görsen ey çeşm-i felek görsen	Mahur	Aksak	_
Zahiri hale bakıp etme dahil bir ferdi	Mahur	Curcuna	Enderuni Vasıf
Vuslatından na-ümidim ey peri	Mahur	Devr-i Hindi	_
Nar-ı can-suz-i firakınla harab oldu gönül	Mahur	Düyek	_
Gösterip ağyare lutfun bizlere biganesin	Mahur	Müsemmen	_
Hayli demdir görmedim(dilber/ey meh) seni	Mahur	Sofyan	_
Deva yokmuş neden bi-mar-ı aşka	Muhayyer	Aksak	_
Ey ateş-i gam bağrımı yak kanlı kebab et	Muhayyer	Aksak	_
Humarı yok bozulmaz meclisi meyhane-yi aşkın	Muhayyer	Aksak	Sami Paşazade Sezai
İlişti bir saçı Leyla'ya gönlüm	Muhayyer	Aksak	_
İltimas etmeye yare varınız	Muhayyer	Aksak	Hacı arif Bey
Sahn-ı sinem yandı nar-ı firkat-i cananeden	Muhayyer	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Dünya değil bu mihnet yuvası	Muhayyer	Curcuna	_
Gam-dideleriz saki sun bir dolu kab olsun	Muhayyer	Devr-i Hindi	Mehmet Sadi Bey
Kim olur zor ile maksuduna reh-yab-ı zafer	Muhayyer	Devr-i Hindi	Enderuni Vasıf
Meyhane tarab-gah-ı mey-aşam-ı cihandır	Muhayyer	Devr-i Hindi	Mehmet Sadi Bey
Niçin mahzun bakarsın sen bana öyle	Muhayyer	Sofyan	_
Hal-i dilden kime şekva edeyim	Muhayyer	Türk Aksağı	_
Açılmamış bir gonca-ter	Muhayyer Sünbüle	Aksak	_
Güzel görsem yanar sabr ü kararım	Müstear	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Bahar erdi yeşillendi çemenler	Neveser	Curcuna	_
Ahteri düşkün garib-i aşık-ı avareyim	Nihavent	Ağır Aksak	Mehmet Sadi Bey
Bakmıyor çeşm-i siyah feryade	Nihavent	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Benim gönlüm kaldı sende	Nihavent	Aksak	_
Bülbülü dem-beste etti nale vü feryad-ı dil	Nihavent	Aksak	Mehmet Hafid Bey
Dil-i nalanı çeşmin etti pür-hun	Nihavent	Aksak	_
Dün gece rüyada gördüm yarimi	Nihavent	Aksak	_
Meyler süzülsün meydana gelsin	Nihavent	Aksak	_
Nadide-i hüsn-i mümtaz	Nihavent	Aksak	_
Ruyinden at nikabı	Nihavent	Aksak	_
Vakf eyleyen de aşk idi dildare gönlümü	Nihavent	Aksak	_
Yadigar kaldı bana dilde bu ah	Nihavent	Aksak	_
Zevkin ile ben de aşk-ı dili	Nihavent	Aksak	_
Neden ta subh olunca eşk-barım	Nihavent	Aksak Semai	_
Çözülme zülfüne ey dil-rüba dil bağlayanlardan	Nihavent	Curcuna	Enderuni Vasıf
Söyle nedir bais-i zarın gönül	Nihavent	Curcuna	_
Şarab iç gül-feminde gül açılsın	Nihavent	Curcuna	_
Uyur daim uyanmazdı benim baht-ı siyehkarım	Nihavent	Curcuna	Mehmet Sadi Bey
Vücud ikliminin sultanı sensin (sultanısın sen)	Nihavent	Curcuna	_
Yanılma ateş-i aşka ciğergahını dağlatma	Nihavent	Curcuna	_
Gahi gönül firakın ile derd-nak olur	Nihavent	Çenber	_
Aşk ateşi sinemde yine şule-i feşandır	Nihavent	Devr-i Hindi	Mehmet Sadi Bey
Mahzun ise dil anda safa cilveger olmaz	Nihavent	Devr-i Hindi-Cur.	Mehmet Sadi Bey
Cülus etti şehinşah-ı keremkar	Nihavent	Düyek	_
Nev-bahar-ı dil-sitansın sevdiğim	Nihavent	Müsemmen	_
Peyam-ı hüsnüne peymane gözler	Nihavent	Semai	_
Tarife gelir mi o mehin zülf-i siyahı	Nihavent	Sengin Semai	_
Ben buy-i vefa bekler iken suy-i çemenden	Nihavent	Türk Aksağı	_
Saki çevir dem-a-dem cam-ı safa-medarı	Nihavent	Türk Aksağı	_
Dide-i giryan-ı hasret aldı akl ü canımı	Nihavent	Yürük Semai	_
Vücud ikliminin sultanı sensin (sultanısın sen)	Nihavent	Yürük Semai	_
aşık oldur kim kılar canın feda cananına	Rast	Curcuna	Fuzuli
Çeşm-i mahmurun sebeptir nale vü feryadıma	Rast	Devr-i Hindi	_
Ehl-i dil isen kendine zevk eyle cefayı	Rast	Devr-i Hindi	Ziya Paşa (Vezir)
Ela ya eyyüha's-saki (SaKiNaME)	Rast	Devr-i Hindi	Hafız-ı Şirazi
Esti nesim-i nev-bahar açıldı güller subh-dem	Rast	Türk Aksağı	Nef'i
Ey gül-nihal-i işvebaz	Rast	Türk Aksağı	_
Ey vatanperver yine gel gayrete	Rast	Sofyan	_
Hatırımdan çıkmaz asla ahd ü peymanın senin	Rast	Curcuna	Hacı arif Bey
Mükedder derd-i peyderpeyle şimdi	Rast	Aksak	Mehmet Sadi Bey
N'eyledi gör bana ol mah-ı mehi	Rast	Curcuna	_
Penbe-i dağ-ı cünun içre nihandır bedenim	Rast	Devr-i Hindi	_
SAKİNAME	Rast	Devr-i Hindi	Hafız-ı Şirazi
Seyl ü ateşten emin olmaz yapılmış haneler	Rast	Türk Aksağı	Keçecizade İzzet Molla
Vuslatından gayrı el çektim yeter ey bi-vefa	Rast	Müsemmen	_
Cihan gözümde yok hayli zamandır	Saba	Aksak Semai	_
Dilberan ahd-ı vefayı unuturlar unuturlar	Saba	Düyek	aşık Mahtumi
Haberin var mı saba kakül-i cananımdan	Saba	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Nigah-ı mestine canlar dayanmaz	Saba	Devr-i Hindi	Recaizade Mahmut Ekrem
Olmuş iken didelerin gibi mest	Saba	Curcuna	_
Söyle sen kasdin nedir aya bana	Saba	Devr-i Hindi	_
Aşkınla düştüm ateşe	Saba Zemzeme	Aksak	_
Gönül bilmez misin ol şivesazı	Saba Zemzeme	Devr-i Hindi	_
Kabul eyle sanadır arz-ı halim	Saba Zemzeme	Ağır Düyek	_
Neş'e-mendim sunma lutf et sakıya peymaneyi	Saba Zemzeme	Ağır Düyek	_
Yareledi yarim dil-i zarımı	Saba Zemzeme	Ağır Düyek	_
Saki bu safa-haneyi baki mi sanırsın	Segah	Ağır Aksak Semai	Mehmet Sadi Bey
Bülbül yetişir bağrımı hun etti figanın	Segah	Aksak	Keçecizade İzzet Molla
Feryadımı gördükçe benim ey gül-i rana	Segah	Aksak	Leyla Hanım
Olmaz ilaç sine-i sad-pareme	Segah	Curcuna	Namık Kemal
Düştü dildar ile firkat areye	Segah	Düyek	_
Sadr-ı cem'-i mürselin sensin ya Resulallah	Segah	Evsat	Aziz Mahmud Hüdai Hz.
Her kimde vardır aşk iptilası	Segah	Türk Aksağı	Mehmet Sadi Bey
Gördüğüm şeb bağrımı hun eyledin	Segah Maye	Devr-i Hindi	_
Akıl ermez şu feleğin oy'nu çok	Suznak	Aksak	_
Alınca gönlümü mihr-i cemali	Suznak	Curcuna	_
Başladın ağyar ile ünsiyyete	Suznak	Devr-i Hindi	Sermet Efendi
Beni bizar ederken serzenişler	Suznak	Aksak	_
Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı	Suznak	Türk Aksağı	Fuzuli
Bir dil ki esir-i gam olur neş'ever olmaz	Suznak	Devr-i Hindi	Mehmet Sadi Bey
Cevr etme bana böyle	Suznak	Nim Sofyan	_
Çekme elem ü derdini bu dehr-i fenanın	Suznak	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Dam-ı hüsn-i yarimin özge şikarıdır gönül	Suznak	Müsemmen	_
Edemem kimseye halim hikayet	Suznak	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Eski hali hiç göremem	Suznak	Aksak	_
Gözümden gitmiyor bir dem hayalin	Suznak	Curcuna	_
Hüsn alemini tuttu senin şöhret ü şanın	Suznak	Yürük Semai	Mehmet Sadi Bey
Meclis bezendi sun bade saki	Suznak	Aksak	_
Pa-busuna ermek üzre ey yar	Suznak	Curcuna	Ahmet Feyzi Bey (Muallim)
Suznak etme beni ey mehveşim	Suznak	Ağır Aksak	_
Uslanmadı hala emeli bitmedi gönlüm	Suznak	Aksak	_
Yandım o güzel gözlere ey şuh-i sitemkar	Suznak	Türk Aksağı	Mehmet Sadi Bey
Yine mürg-i seher avazelendi	Suznak	Aksak	_
Dilden hayalin bir zaman gitmezdi ey kaşı keman	Şehnaz	Evfer	_
Rubude oldu sim-tene gönlüm	Şehnaz	Aksak	_
Tükendi gönlümün sabr ü kararı	Tahir	Yürük Semai	_
Kat idüp gerden-i gerdundan emel zincirin	Tahir	Evsat	_
Meyhane değil meclis-i rindane-i Cem'dir	Uşşak	Ağır Aksak	Mehmet Hafid Bey
Ağlamaz mı çeşm-i hasret-perverim	Uşşak	Aksak	_
Baştan başa isterse cihan gülle donansın	Uşşak	Aksak	_
Bir melek-sima peri gördüm der-i meyhanede	Uşşak	Aksak	Mehmet Hafid Bey
Derdinle senin ey gül-i nevreste-nihalim	Uşşak	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Meyhane mi bu bezm-i tarabhane-i Cem mi	Uşşak	Aksak	Mehmet Sadi Bey
Meyhaneyi seyr ettim uşşaka mutaf olmuş	Uşşak	Aksak	Şeyh Galip Dede
Olmaz dilim elemden bir dem tehi vü hali	Uşşak	Aksak	_
Sen serv-i nazın ruhsar-ı ali	Uşşak	Aksak	_
Ah ey aşk ateş-i hicrana yakma canımı	Uşşak	Aksak Semai	_
Akıbet bezdirdi benden ah ü efganım seni	Uşşak	Curcuna	_
Deşt-i dehşette kalıp zar ü sefil	Uşşak	Curcuna	_
Ey dil ne bitmez bu ah ü vahın	Uşşak	Curcuna	_
Gönlümün bais-i giryanlığı canan elidir	Uşşak	Devr-i Hindi	Keçecizade İzzet Molla
Mahzun gönüle zevk u safa kar-ger olmaz	Uşşak	Devr-i Hindi	_
Pare pare oldu sinem gamze-i cananeden	Uşşak	Devr-i Hindi-Cur.	_
Baht uyansa habe varsa dide-i bidarımız	Uşşak	Müsemmen	Vecdi
Ey şuh-i cefa-pişe bırak vaz-ı cefayı	Uşşak	Sengin Semai	Mehmet Sadi Bey
Saki içelim cam-ı musaffayı keremden	Uşşak	Türk Aksağı	_
Saki yetişir uyan aman gel	Uşşak	Türk Aksağı	Namık Kemal

22.11.2016

MUSİKİ KLAVUZU

Hacı Arif Bey ( 1831-1885)