MUSİKİ KLAVUZU

Siyasal Mektebin kurucusu Mahmut Celaleddin Paşa (1839-1889)

Mahmut Celaleddin Paşa, bazı kaynaklarda belirtildiğine göre 1839, oğlu Aziz Esenbel’e göre 1840 yılında İstanbul’un Vefa semtinde doğdu. türk devlet adamı, bestekâr, tarihçi, şair ve hattattı. . El yazısı çok güzel olduğu için en ciddi yazılar Mahmud Celaleddin’e yazdırılır, güzel yüzlü bir kimse olduğundan “Güzel Mahmut” diye anılırdı.

Rüştiye ve Darülmaarif okullarında okuduktan sonra özel öğretmenlerle yetiştirildi. Enderun hocalarından, yakın akrabası olan Şakir Efendi’den Arapça, yabancı öğretmenlerden Fransızca öğrendi. Memuriyet hayatına on yedi yaşında Bab-ı Ali’de “kitap muavini” olarak başladı. Henüz yaşı otuz olduğu halde, devletin en önemli kadrolarında görev almıştı.

1870’de “Dahiliye Müsteşarlığı”, sonra “Sadaret Mektupçuluğu” yaptı (Osmanlıda içişleri bakanı) ve “Amedi Divan-ı Hümayunu” nda (Osmanlı döneminde yönetimin meclisi) görev aldı. Ali Paşa’nın ölümünden sonra, Mahmut Nedim Paşa döneminde görevinden uzaklaştırıldı. 1887 yılında Maliye Nazırlığı’na getirildi, yedi ay sonra azledildi. 1889’da Girit’e vali olarak üçüncü gidişinde ve isyanın bastırılması sırasında, isyancıların suikastına başından kurşun yarası aldı. Bu olay üzerine özel bir gemi ile İstanbul’a getirildi; bir daha adaya dönmedi. 1891’de Ticaret ve Nafıa Nazırı oldu. Kısa bir süre de Bursa valiliği yapmıştır.

Halil Rıfat Paşa kabinesinde 1897’de son kez Nafıa Nazırı oldu ve ölünceye kadar bu görevinde kaldı.“Siyasal Mektep”in kurucusu olan Mahmut Celaleddin Paşa, meşruti idareye taraftardı. İçte ve dışta tanınmış bir devlet adamı olarak yabancı devletlerden de nişanlar madalyalar aldı.

Mahmut Celaleddin Paşa iki kez evlendi. On sekiz yaşında iken evlendiği ilk eşinden, daha sonra büyükelçi olan Salih Münir Paşa dünyaya geldi. İkinci eşi Leyla Hanım’dan altı erkek bir kız çocuğu oldu. Aslen Kırımlı olan ve Fransa’da öğrenim gören Leyla Hanım 1922 yılında ölmüştür. Şemseddin Ziya Bey, Aziz Esenbel, Atıf Esenbel oğlu, eski büyükelçilerden Melih Esenbel torunu, Ayşe Vildan Hanım ise kızıdır. Nazik, duygulu, yakışıklı, yoksullara yardımcı, antika meraklısı, zengin bir kütüphane sahibi, kültürlü, tutuculuğu sevmeyen, dininin gereklerini yerine getiren, sanat seven ve sanatkârları koruyan bir kişiliği vardı. Hat sanatı ile de uğraştı; rik’a tarzı yazıda ustalığı vardı. Arapça, Farsça ve Fransızca bilirdi.

Musikiyi ünlü musikişinas Dellal-zade İsmail Efendi’den öğrendi; zamanla geniş bir repertuar edindi. Bununla da kalmayarak kişisel çalışmaları ile bilgisini ilerletti. Çağdaşı olan Tamburi Cemil Bey, Kemençeci Vasilaki, Lemi Atlı ve daha nice değerli sanatkârı himaye etti; onlardan yararlandı. Sesi güzeldi ve temiz bir uslubla okurdu. Haftanın belli günlerinde konağı bu gibi sanatkârlarla dolar, bir konservatuar gibi çalışırdı. Türk musikisi kadar olmasa bile, biraz Batı musikisi ile uğraşmış ve bu sanatı da tanımaya çalışmıştı.

20 Ekim 1899 tarihinde elli beş yaşında olduğu halde İstanbul’da öldü; Yahya Efendi mezarlığında toprağa verildi. (Dr. Nazmi Özalp , Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi,Cilt:1, S:260)

Şarkı formundaki eselerinin güftesinin çoğu kendisinindir. Bestecilikte Hacı Arif Bey, Şevki Bey’in etkileri, izleri sezilir. Bayati makamındaki şarkısı, Hacı Arif Bey’in “Düşme ey âşık hayâle yağma yok” Isfahan şarkısının aynı gibidir.

Nâr-ı firkat şule-pâş oldukca sinem dağlıyor

Çağlıyor seller gibi eşk-i dü-çeşmim çağlıyor

Yalnız didem değil gönlüm de her ân ağlıyor

Çağlıyor seller gibi eşk-i dü-çeşmim çağlıyor

“Ayrılığın ateşi kıvılcımlar saçtıkça kalbimi dağlıyor.

İki gözümden akan yaşlar seller gibi çağlıyor.

Yalnız gözlerim değil, gönlüm de her an ağlıyor.

İki gözümden akan yaşlar seller gibi çağlıyor”

Isfahan şarkısında Şevki Bey’i hatırlatan bir melodik kuruluş ve karakter vardır.

Düştüm düşeli aşk oduna rûz-i ezelden

Fariğ olmam mey ile mahbûb-i güzelden

Bilmem ne bulur vasf-ı dilârâ ile

Necmi Daim kalemi aciz eder beyt ü gazelden

“Ezel gününden beri aşk ateşine düşeli,

Şaraptan ve güzel sevmekten ayrı değilim.

Necmi, sevgilinin özelliklerinde bilmem ki ne bulur?

Kalemi, beyitten ve gazelden yana daima acz içinde kalır. ”

Rast makamındaki şarkısında Batı’nın üçlü ritminin dinamizmi apaçık sezilir.

Fitneler gizlemiş mahmur gözüne

Nazlanır sevdiğim baksam yüzüne

Gönül aldanıyor tatlı sözüne

Nazlanır sevdiğim baksam yüzüne

Eserlerinden yirmi beş şarkısı günümüze gelebilmiştir. Şarkılarını besteledikten sonra, aranağmelerini Kemençeci Vasil’e yaptırırdı. Şarkı şeklinde yazmış olduğu şiirleri, kendisinden başka bestekârlar tarafından da bestelenmiştir.

Hazırlayan: Suat Yener

Lütfen kaynak göstererek kullanın. 

Mahmut Celaleddin Paşa Şarkıları